«نظامی»از هوش خود برای تطبیق داستان‌ها با اصول اسلامی استفاده کرد
به گزارش خبرنگار مهر، نصرت‌الله مجیدی، دکترای ادبیات و دبیر محفل ادبی گمبرون یکشنبه شب در آئین بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی برگزار شد، با نقل بخشی از اشعار حکیم نظامی ضمن بیان نکاتی درباره زندگی و آثار این شاعر بزرگ، به ویژگی‌های منحصر به فرد آثار او در تاریخ ادبیات فارسی اشاره کرد و اهمیت اندیشه‌های او را در تحولات فرهنگی و اجتماعی زمان خود برشمرد.
مجیدی در ابتدا به شرایط اجتماعی و سیاسی زمان حکیم نظامی اشاره کرد و توضیح داد: او در دوره‌ای زندگی می‌کرد که جامعه ایران به شدت فئودالی و مردسالار بود. در آن دوران، زنان اغلب حقوقی نداشتند و به‌طور معمول در جامعه به‌عنوان شهروند و انسان شناخته نمی‌شدند. در چنین شرایطی، نظامی توانست با آثارش از جمله در داستان‌های برجسته‌ای همچون «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»، مسائلی چون حقوق زنان، عشق و انسانیت را مطرح کند. این آثار نه تنها از زیبایی‌های ادبی برخوردار هستند، بلکه با مفاهیم عمیق اجتماعی و انسانی خود به نقد ساختارهای ناعادلانه اجتماعی و فرهنگی پرداخته است.
نصرت‌الله مجیدی با اشاره به شجاعت حکیم نظامی در به چالش کشیدن هنجارهای زمانه خود، گفت: در جامعه‌ای که زنان تحت سلطه شدید مردان بودند و حتی تعداد زیادی از مردان نیز به‌عنوان شهروند به رسمیت شناخته نمی‌شدند، نظامی بی‌پروا از ارزش‌های انسانی و اجتماعی سخن می‌گفت و در بسیاری از آثار خود از شخصیت‌های زن به‌عنوان الگوهای خردمند، مدیر و مدبر استفاده کرد.
به گفته او، این ویژگی‌ها در آن دوران یک حرکت انقلابی بود که به‌نوعی از یک «مانیفست» برای زنان در برابر ظلم و نابرابری اجتماعی حکایت داشت.
مجیدی افزود: حکیم نظامی در داستان‌های خود به ویژه در آثار «اسکندرنامه» و «خسرو و شیرین»، زنانی را معرفی می‌کند که نه تنها به‌عنوان فردی معشوق و زیبا بلکه به‌عنوان شخصیت‌های مستقل، خردمند و تصمیم‌گیرنده در داستان‌ها حضور دارند. این رویکرد نظامی در ایجاد شخصیت‌های زن مستقل و فعال در داستان‌ها، در آن زمان با انتقادات و مشکلات فراوانی روبه‌رو بود، اما او با شجاعت و از طریق «اسلامیزه کردن» برخی از داستان‌ها، این آثار را به گونه‌ای به جامعه اسلامی نزدیک کرد تا از مواجهه با مشکلات سیاسی و مذهبی جلوگیری کند.
دبیر محفل ادبی گمبرون در ادامه سخنان خود به تأثیرات حکیم نظامی بر شاعران و نویسندگان بعدی اشاره کرد و گفت: آثار نظامی به‌ویژه در هندوستان و ایران تأثیرات عمیقی بر شاعران بزرگی همچون امیر خسرو دهلوی و عبدالرحمان جامی داشت.
به گفته مجیدی، امیر خسرو دهلوی به حدی از نظامی تأثیر پذیرفت که آثار خود را بر اساس آثار نظامی تنظیم کرد و حتی در اشعار خود از لطافت و زیبایی‌های زبان او پیروی نمود. مجیدی اظهار داشت: امیر خسرو دهلوی، که خود را مرید حکیم نظامی می‌دانست، در اشعارش به شدت به دنبال بازآفرینی زبان و سبک نظامی بود، به‌طوری‌که نظم او به لطافت خاصی در ادبیات فارسی تبدیل شد.
مجیدی همچنین به چالش‌هایی که حکیم نظامی در دوران خود با آنها روبه‌رو بود، اشاره کرد.
او با اشاره به اثر «خسرو و شیرین» اظهار کرد: این اثر به‌طور خاص نشان‌دهنده مخالفت‌های شدیدی بود که نظامی با آنها مواجه شد.
مجیدی گفت: نظامی در برابر فشارهای سیاسی و مذهبی با قاطعیت ایستاد و توانست آثار خود را با بیانی دلنشین و تأثیرگذار به جامعه عرضه کند. این امر نشان‌دهنده دلیری و شجاعت او در برابر انتقادات و حتی تهدیدات بود.
نصرت‌الله مجیدی در بخش دیگری از سخنان خود به «سیاست‌های حساس» حکیم نظامی در زمانه خود اشاره کرد و بیان کرد: نظامی در بسیاری از آثارش به‌ویژه در داستان‌های عاشقانه، دست به چالش کشیدن مسائل اجتماعی و مذهبی زد، اما در عین حال با استفاده از هوش و آگاهی خاصی، توانست آثار خود را در قالبی بپذیرد که کمتر در معرض خطر قرار گیرد.
وی افزود: نظامی از هوش خود برای تطبیق داستان‌ها و مفاهیم با اصول اسلامی استفاده کرد و این امر کمک کرد که آثار او نه تنها در زمان خود بلکه برای نسل‌های آینده نیز قابل استفاده و فهم باشد.
مجیدی از حاضرین خواست که آثار حکیم نظامی را با دقت بیشتری مطالعه کنند و افزود: ما باید قدر این آثار را بدانیم و از آنها به‌عنوان منابع الهام و تفکر در زندگی‌مان بهره ببریم. این آثار نه تنها در تاریخ ادبیات فارسی جایگاهی والا دارند، بلکه مفاهیم انسانی و اجتماعی آنها هنوز هم می‌توانند به‌عنوان الگوهایی برای جامعه امروز ما مورد استفاده قرار گیرند.
