سلطه سیمرغ‌های ارتش بر آسمان غرب آسیا
خبرگزاری مهر، گروه سیاست – هادی رضایی: چند روز پیش بود که یک‌هزار فروند انواع پهپاد راهبردی با قابلیت‌های منحصربه‌فرد به سازمان رزم ارتش جمهوری اسلامی ایران در نیروهای چهارگانه آن ملحق شد. بنا بر اعلام مسئولان این پهپادها از سوی دانشمندان و مبتکران ارتش، وزارت دفاع و شرکت‌های دانش‌بنیان در کارخانجات پهپاد سازی ارتش و وزارت دفاع به‌صورت مشترک، طراحی و تولید شده است و در پایگاه‌ها و مناطق موردنیاز، مستقر می‌شوند و به گفته امیردریادار حبیب‌الله سیاری این پهپادها توانایی بالایی در پنهان‌کاری، قدرت انفجار بالا، برد زیاد و نقطه‌زنی دارد.
این پرنده‌های بدون سرنشین با ویژگی‌هایی شامل «برد بالای دوهزار کیلومتر»، «قدرت تخریب بالا»، «قابلیت عبور از لایه‌های پدافند با داشتن RCS بسیار پایین»، «تداوم پرواز بسیار بالا» و «خوداتکا و بدون نیاز به کنترل از ابتدا تا انتها» هستند که برای اجرای مأموریت‌های خاص، ضمن افزایش عمق شناسایی و پایش‌های مرزی، موجب ارتقای توان رزم و قدرت انهدامی ناوگان پهپادی ارتش در مقابله با اهداف دوردست می‌شود.
البته توان پهپادی ارتش سال‌ها است که مورد توجه مسئولان عالی رتبه ارتش بوده و در سالهای اخیر، ارتش جمهوری اسلامی ایران به طور چشمگیری توان پهپادی خود را ارتقا داده است. این تحول نه تنها به تقویت قابلیت‌های نظامی کشور کمک کرده بلکه نقش مهمی در امنیت ملی و پایش مرزها ایفا می‌کند. استفاده از پهپادها در نیروهای چهارگانه ارتش شامل نیروی زمینی، نیروی پدافند هوایی، نیروی هوایی و نیروی دریایی به عنوان ابزاری کلیدی در انجام مأموریت‌ها و عملیات‌ها در نظر گرفته می‌شود.
نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران از پهپادها برای پایش مرزها و نظارت بر تحرکات دشمن استفاده می‌کند. این پهپادها به نیروهای زمینی کمک می‌کنند تا اطلاعات دقیق‌تری درباره وضعیت جغرافیایی و تحرکات نظامی در مناطق مرزی کسب کنند. با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی ایران و تنوع تهدیدات، استفاده از پهپادها در این حوزه به عنوان یک ابزار استراتژیک ضروری است.
نیروی پدافند هوایی نیز با بهره‌گیری از پهپادها به تقویت سیستم‌های پدافندی و افندی خود پرداخته است. این نیرو با استفاده از پهپادها می‌تواند به شناسایی تهدیدات هوایی و موشکی بپردازد و در عین حال توانایی‌های عملیاتی خود را در زمینه مقابله با حملات هوایی افزایش دهد. پهپادها همچنین به عنوان ابزاری برای جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل تهدیدات در این نیرو به کار می‌روند.
همچنین نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از انواع مختلف پهپادها برای مأموریت‌های شناسایی، تجسسی و حتی حمله استفاده می‌کند. این نیرو با توسعه و تولید انواع پهپادهای پیشرفته، توانسته است قابلیت‌های خود را در زمینه انجام عملیات‌های هوایی افزایش دهد. پهپادهای پهن پیکر این نیرو مانند کما ۲۲ به ویژه در مأموریت‌های طولانی‌مدت و در مناطق دورافتاده بسیار مؤثر هستند.
نیروی دریایی راهبردی ارتش نیز از انواع مختلف پهپادهای پیشرفته و راهبردی بهره میبرد. این نیرو با استفاده از پهپادها می‌تواند به شناسایی تهدیدات دریایی، نظارت بر مسیرهای دریایی و انجام عملیات‌های اطلاعاتی بپردازد. پهپادها در این حوزه نقش حیاتی در تأمین امنیت آب‌های سرزمینی و حفظ منافع ملی ایفا می‌کنند.
آینده ارتش در حوزه پهپادی
با توجه به روند رو به رشد تکنولوژی و نیازهای روزافزون نظامی، آینده ارتش جمهوری اسلامی ایران در حوزه پهپادی نویدبخش است. توسعه فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، سیستم‌های خودکار و ارتباطات پیشرفته می‌تواند قابلیت‌های پهپادی را به طور چشمگیری افزایش دهد. همچنین، همکاری‌های بین‌المللی و تبادل تجربیات با کشورهای دیگر در زمینه فناوری پهپاد می‌تواند به ارتقای توانمندی‌های نظامی ایران کمک کند.
به طور کلی، ارتقای توان پهپادی ارتش جمهوری اسلامی ایران در سالهای اخیر نشان‌دهنده توجه جدی به نیازهای دفاعی و امنیت ملی کشور است. با توجه به نقش کلیدی پهپادها در نیروهای چهارگانه ارتش، می‌توان انتظار داشت که این روند همچنان ادامه یابد و قابلیت‌های نظامی کشور را در برابر تهدیدات مختلف تقویت کند.
چگونه «قدرت پهپادی جهان» شدیم؟
امروزه ایران اسلامی در عرصه پرنده‌های بدون سرنشین به یکی از قدرت‌های جهانی تبدیل شده و قدرت‌های استکباری برای توقف این روند رو به رشد از هیچ اقدامی از جمله تحریم و فشار بین‌المللی دریغ نکرده‌اند. در آستانه ایام مبارک دهه فجر نگاهی به روند طی شده در عرصه پهپادی کشور و پیشرفت‌های این عرصه انداخته‌ایم.
با مقایسه روند تولید و سرعت پیشرفت دانش «پهپاد» در جهان، به این مهم دست می‌یابیم که تاریخ فعالیت در حوزه پهپاد در سطح جهان بیش از یک قرن سابقه دارد. در این میان ایران اسلامی تنها حدود ۳۵ سال در این حوزه راهبردی فعالیت داشته و به اذعان و اعتراف کارشناسان و صاحب نظران غربی، به یکی از قدرت‌های برتر پهپاد در جهان تبدیل شده است.
در این بررسی به وضوح می‌توان دریافت که دانش پهپادی ایران و سرعت پیشرفت کشورمان در حوزه پهپادها در مقایسه با روند تولید و پیشرفت این صنعت در کشورهای جهان نسبت قابل ملاحظه‌ای دارد و این سرعت پیشرفت توانسته است بسیاری از معادلات را در عرصه‌های مختلف به خصوص عرصه نظامی در شرایط منطقه و جهان تغییر دهد.
روند تولید و سرعت پیشرفت دانش تولید پهپاد در جهان
در طول سالهای اخیر دانش تولید پهپاد پیشرفت‌های بسیاری داشته اما اگر به گذشته نگاه کنیم تاریخ فعالیت در این حوزه بیش از یک قرن است و نخستین پرنده بدون سرنشین در سال ۱۹۱۳ میلادی (۱۲۹۱ هجری شمسی) به پرواز درآمد که موفقیت‌های زیادی به همراه نداشت.
در طول جنگ جهانی دوم یعنی از ابتدای سپتامبر ۱۹۳۹ میلادی (نه شهریور ۱۳۱۸) تا دوم سپتامبر ۱۹۴۵ میلادی (یازده شهریور ۱۳۲۴) اولین پرنده بدون سرنشین با استفاده از یک رادیو کنترل هدایت شد. نوع بعدی پهپاد که در طول جنگ جهانی دوم ساخته شد، هواپیمای V-۱ موسوم به بمب پرنده بود. آلمان‌ها با این پرنده موفق به درهم شکستن دژ مستحکم لندن و بمباران این شهر شدند.
بیشترین سرمایه‌گذاری در زمینه ساخت و تجهیز پهپادها را وزارت دفاع آمریکا در قیاس با سایر کشورها و شرکت‌های متعددی که در جهان در این حوزه سرمایه گذاری کرده‌اند، انجام داده است؛ به‌طوری‌که بین سالهای ۱۹۹۰ میلادی (۱۳۶۹ هجری شمسی) تا ۱۹۹۵ میلادی (۱۳۷۴ هجری شمسی) تنها در پنج سال حدود سه میلیارد دلار برای طراحی و ساخت و تجهیز پهپادها هزینه کرده‌است.
آمریکایی‌ها در جنگ ویتنام ۱۹۵۵ تا ۱۹۷۵ (۱۳۳۴ تا ۱۳۵۴) نیز از پهپاد استفاده گسترده‌ای کردند و این اولین باری بود که پهپاد اهمیت خود در عرصه نظامی به نمایش گذاشت. ارتش آمریکا در این جنگ ۳۴۳۵ پرواز شناسایی با پهپاد بر فراز ویتنام انجام داد.
موفقیت پرنده‌های بدون سرنشین رژیم صهیونیستی در جنگ با اعراب در سال ۱۹۷۳ میلادی (۱۳۵۲) موجب شد ارتش آمریکا پروژه ساخت پرنده‌های بدون سرنشین را تنها یک سال بعد آغاز کند. نیروی دریایی آمریکا در سال ۱۹۸۵ میلادی (۱۳۶۴ هجری شمسی) پرنده اسرائیلی پایونیر را برای هدف‌یابی و رهگیری در کشتی‌های جنگی استفاده کرد.
روسیه نیز فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال ۱۹۲۰ میلادی (۱۲۹۹) آغاز کرد و در جنگ جهانی دوم تعدادی از این هواگردها را به کار گرفت ولی موفق نبود. در سال ۱۹۵۰ میلادی (۱۳۲۹ هجری شمسی) بار دیگر به این موضوع پرداخته و «یو ای وی» با موتور جت تولید شد.
روند تولید و سرعت پیشرفت ایران در حوزه پهپاد
اگرچه بیش از یک قرن است که ساخت و به‌کارگیری پرنده‌های بدون سرنشین در تعداد محدودی از کشورهای پیشرفته قدمت دارد و امروزه استفاده از پهپاد در این کشورها دایره گسترده‌ای را دارد و در صنعت و حوزه‌های گوناگون پهپادها به کار گرفته می‌شوند، اما این صنعت در ایران تاریخچه چندانی ندارد و سابقه فعالیت در این حوزه به نیم قرن هم نمی‌رسد. شاید بتوان گفت بیش از دو یا سه دهه نیست که فرزندان ایران اسلامی به صورت جدی وارد عرصه طراحی، ساخت و بکارگیری پهپاد در عرصه‌های مختلف شده‌اند اما در همین مدت کوتاه نیز پیشرفت‌های خیره کننده‌ای داشته‌ایم.
ساخت پهپاد در کشورمان به پیش از انقلاب بازمی‌گردد، در آن زمان برنامه‌ای ده سالهای برای تولید پهپاد در نظر گرفته شده و قرار بود صنایع پهپاد سازی ایران در سال ۱۳۶۰ شروع به کار کند. پس از انقلاب این طرح دچار وقفه شد، اما در نهایت منجر به تأسیس صنایع هوایی قدس شد. این شرکت یکی از مجموعه شرکت‌های فعلی سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع است که در اواسط جنگ تحمیلی یعنی در سال ۱۳۶۴، به منظور طراحی و ساخت انواع پرنده‌های هدایت پذیر از دور (پهپادها) تأسیس شد.
صنایع هوایی قدس با توجه به اهمیت موضوع وارد صنعت پهپادها شد و با طراحی و تولید چند نمونه هواپیمای شناسایی و مراقب و به‌کارگیری آن توسط رزمندگان در عملیات‌هایی مثل کربلای ۵ و والفجر ۸، اطلاعات ارزشمندی از دشمن به دست آورد.
طراحی و تولید هواپیمای بدون سرنشین در این شرکت بعد از جنگ تحمیلی نیز ادامه پیدا کرد. مهمترین این پهپادها همان پهپاد «مهاجر» است که نمونه‌های اولیه آن در سالهای پایانی جنگ تحمیلی طراحی شد و در سالهای بعد نمونه‌های پیشرفته‌تر آن معرفی شد.
صنایع هوایی قدس در اوایل دهه ۱۳۸۰ اقدام به طراحی و ساخت پهپادهای «مهاجر ۴» و «ابابیل ۳» کرد که تبدیل به موفق‌ترین پهپادهای شناسایی ایران شد. این پهپادها به‌طور گسترده در تمامی یگان‌های نیروهای مسلح ایران به خدمت گرفته شد و حتی تعدادی هم به برخی کشورها صادر شد.
به جز صنایع هوایی قدس، مرکز تحقیقات صنایع هوایی شاهد هم در توسعه و ساخت پهپاد یا پرنده‌های بدون‌سرنشین فعال است و این دو به همراه صنایع هواپیماسازی ایران یک پهپاد با دم وی (V) شکل و طراحی آیرودینامیکی مدرن تولید کردند که «هسا ۱۰۰» نام گرفت. نمونه توسعه یافته «هسا ۱۰۰»، «شاهد ۱۲۳» نامیده شد که نخستین پرواز آن در سال ۱۳۸۴ در شاهین‌شهر اصفهان انجام و تولید انبوه آن در سال ۱۳۸۸ آغاز شد.
«شاهد ۱۲۳» تبدیل به بستری برای طراحی و توسعه «شاهد ۱۲۹» شد. نخستین پیش نمونه «شاهد ۱۲۹» در اسفند ماه سال ۱۳۹۰ در فرودگاه بدر اصفهان به پرواز درآمد. پیش نمونه بعدی که برخلاف نمونه نخست مجهز به ارابه فرود جمع شونده بود در خرداد سال ۱۳۹۱ به پرواز درآمد.
تا پیش از سال ۱۳۹۱ اطلاعات چندانی درباره توانایی و قابلیت‌های کشورمان در حوزه پهپادی و جایگاه ایران از لحاظ علم و دانش طراحی و ساخت و به‌کارگیری پرنده‌های بودن سرنشین در میان کشورهای دارای این فناوری در سطح جهان وجود نداشت اما در ۱۸ بهمن ۱۳۹۱ بود که محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در برنامه تلویزیونی ثریا، که به بهانه شکار پهپاد فوق پیشرفته آمریکا RQ-۱۷۰ و قابلیت‌ها و ویژگی‌های این پرنده بدون سرنشین و البته بررسی و نمایش دستاوردهای کشور در حوزه فناوری پهپاد پخش شد، با بیان اینکه ایران در اکثر حوزه نظامی در بین ۱۰ کشور اول دنیا قرار دارد تاکید کرد: «ایران در حوزه فناوری پهپاد جزو ۵ کشور دنیاست.»
همچنین در این برنامه برای اولین بار تصاویری از خط تولید انبوه پهپاد اسکن ایگل که رزمندگان کشورمان در دوشنبه ۲۷ آذر ۱۳۹۱ (۱۷ دسامبر ۲۰۱۲) آن‌را سالم بر زمین نشانده بودند نیز پخش شد.
مسیر ۱۱۱ سالهای که ایران کمتر از ۳۰ سال طی کرد
این سخنان اهمیت بسیار بالایی داشت و تعجب همگان را برانگیخت، زیرا بنا بر اعلام محمد اسلامی، معاون وقت امور تحقیقاتی و صنعتی وزارت دفاع ایران تنها در مدت کوتاهی از زمان آغاز فعالیت خود در سال ۱۳۶۴ و در کمتر از ۳۰ سال و با وجود پشت سر گذاشتن جنگ تحمیلی ۸ ساله و تحریم‌های همه جانبه توانسته بود با اتکا به دانش و توان بومی، فاصله بیش از ۷ دهه‌ای خود با کشورهای پیشگام این صنعت را جبران و به یکی از ۵ قدرت برتر این حوزه تبدیل شود. در واقع ایران اسلامی مسیری را که کشورهای پیشرفته بیش از یک قرن طی کردند را تنها در مدت ۳۰ سال طی کند.
به طور کلی اگر بخواهیم روند آغاز و انجام فعالیت ایران با سایر کشورها پیشرفت را در قالب اعداد و ارقام و سال‌هایی که تلاش برای دستیابی به این فناوری صورت گرفته بررسی کنیم، بر اساس اطلاعات موجود اولین پرنده بدون سرنشین همان طور که در بالا اعلام شد به سال ۱۹۱۳ یعنی ۱۲۹۱ هجری شمسی به پرواز درآمد و در طول جنگ جهانی دوم در سالهای ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ میلادی برای اولین بار در ابعاد نظامی استفاده شده است.
آلمان‌ها که یکی از پیشرفته‌ترین کشورها در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین هستند، سابقه‌ای بیش از ۱۰۰ سال در این عرصه دارند و آنها در جنگ جهانی دوم از این ابزار استفاده عملی کرده‌اند.
فعالیت در حوزه پرنده‌های بدون سرنشین در آمریکا نیز به بیش از یک قرن بر می‌گردد و آنها بیشترین سرمایه‌گذاری را در زمینه ساخت، تجهیز و بکارگیری پهپاد در سطح جهان داشته و در جنگ ویتنام استفاده گسترده از آن کرده‌اند. امروز نیز پرنده‌های بدون سرنشین در ارتش آمریکا جایگاه ویژه‌ای دارد.
روسیه به عنوان یکی دیگر از کشورهای پیشرفته در حوزه صنایع نظامی و دفاعی فعالیت خود را برای ساخت پهپاد از سال ۱۹۲۰ (۱۲۹۹ هجری شمسی) آغاز کرده و در جنگ جهانی دوم نیز از آن استفاده کرده است.
با این حال تولید و بکارگیری پرنده‌های بدون سرنشین در ایران اسلامی از سال ۱۳۶۴ آغاز شده و در جنگ تحمیلی ۸ ساله نمونه‌های ابتدایی آن استفاده شده است. اینها نشان می‌دهد که طراحی و تولید پرنده‌های بدون سرنشین در کشورمان با فاصله‌ای بیش از ۷۰ سال با سایر کشورهای دیگر آغاز شده است.
ایران در مدت کوتاهی، یعنی ۲۷ سال (زمانی که محمد اسلامی معاون وقت امور تحقیقات و صنعتی وزارت دفاع جایگاه ایران را در حوزه پهپادی اعلام کرد) خود را در جمع پنج قدرت برتر جهان در حوزه فناوری پرنده‌های بدون سرنشین قرار دهد و تنها ۶ سال بعد به گفته سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه فاصله بسیاری از دیگر کشورهای فعال در این حوزه بگیرد، این در حالی است که ایران بیش از ۴۵ سال است که در حوزه‌های دفاعی و علمی در شدیدترین تحریم‌ها قرار داریم.
