دیپلماسی غذایی، کلید تأمین امنیت غذایی و کاهش ضایعات در کشاورزی

محمدعلی بهدانی استاد دانشکده کشاورزی، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی و عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند، در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص ابعاد مختلف امنیت غذایی و اهمیت آن در جامعه، اظهار کرد: امنیت غذایی به عنوان یک مفهوم کلیدی، زیر بنای امنیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و به ویژه اقتصادی هر کشور محسوب می‌شود.

استاد دانشکده کشاورزی، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی عنوان کرد: امنیت غذایی نه تنها به حقوق افراد جامعه مرتبط است، بلکه به حقوق نسل‌های آینده نیز مربوط می‌شود؛ این موضوع نشان‌دهنده ضرورت تأمین امنیت غذایی برای افراد فعلی و همچنین نسل‌های آینده است.

بهدانی با بیان اینکه، امنیت غذایی را به عنوان یک زنجیره به هم پیوسته در چهار مولفه اصلی فراهمی غذا، دسترسی به غذا، سلامت غذا و ثبات و پایداری، گنجانده شود، گفت: تولید داخلی محصولات کشاورزی از ارکان اساسی امنیت غذایی به شمار می‌آید و این موضوع تحت تأثیر منابع طبیعی مانند آب و خاک قرار دارد که سرمایه‌گذاری و حمایت‌های دولتی در این زمینه بسیار حیاتی است.

وی افزود: استفاده از فناوری‌های نوین در کشاورزی، مانند کشاورزی دقیق و سیستم‌های آبیاری هوشمند، می‌تواند به بهبود تولید و مدیریت منابع کمک کند که برای بهبود این دسترسی، قدرت خرید خانواده‌ها باید متناسب بوده و اشتغال پایدار در جامعه وجود داشته باشد.

 وی با بیان اینکه دولت باید از برنامه‌های حمایتی برای بهبود وضعیت اقتصادی این اقشار استفاده کند، تصریح کرد: به طور کلی سلامت غذا دارای جایگاه بالایی هست که نظارت بر تولیدات کشاورزی و رعایت استانداردهای بهداشتی از موضوعات کلیدی در این زمینه است؛ همچنین وجود آلودگی‌ها و استفاده از سموم غیرمجاز می‌تواند سلامت جامعه را به خطر بیندازد.

مدیر گروه زعفران دانشگاه بیرجند در خصوص ثبات و پایداری در تأمین غذا، توضیح داد: تغییرات اقلیمی و بحران کم‌آبی از مهم‌ترین تهدیدات امنیت غذایی در جهان امروز به شمار می‌آیند که این تغییرات می‌توانند به کاهش تولید و افزایش قیمت مواد غذایی منجر شوند.

بهدانی با اشاره به دورریز و ضایعات مواد غذایی به عنوان یک معضل بزرگ در تأمین امنیت غذایی، تاکید کرد: توجه به این مسائل و یافتن راهکارهای مؤثر برای کاهش ضایعات غذایی ضروری بوده که همکاری همه‌جانبه دولت، بخش خصوصی و جامعه برای بهبود وضعیت امنیت غذایی و تأمین حقوق نسل‌های آینده الزامی است.

وی با بیان اینکه تغییرات اقلیمی نه تنها بر تولید غذا تأثیر می‌گذارد، بلکه بر تمامی زنجیره غذایی اثرگذار است، اظهار کرد: نتایج تغییرات اقلیمی به وضوح در جامعه مشاهده می‌شود؛ از جمله این نتایج می‌توان به خشکسالی، کمبود آب، افزایش دما، بارش‌های شدید و وقوع طوفان‌های گرمسیری اشاره کرد.

وی بیان کرد: تغییرات اقلیمی، به ویژه خشکسالی و کمبود منابع آبی، اثرات جدی بر تولید محصولات کشاورزی دارند که گیاهان به دلیل عدم توانایی در جابجایی، در معرض تغییرات دمایی و محیطی قرار دارند و این امر می‌تواند منجر به کاهش فتوسنتز و در نهایت کاهش تولید گیاهان شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه بیرجند، ادامه داد: گیاهان نیاز به شرایط رطوبتی و دمایی بهینه دارند تا بتوانند فتوسنتز را به خوبی انجام دهند؛ در شرایطی که دما بالا می‌رود و آب در دسترس نیست، گیاهان دچار تنش آبی می‌شوند و این امر باعث کاهش عملکرد آنها می‌شود.

بهدانی با اشاره به برآورد جمعیت جهان تا سال ۲۰۵۰، تصریح کرد: برآوردها نشان‌دهنده افزایش جمعیت جهان به ۹ میلیارد نفر است که اگر روند فعلی تولید مواد غذایی به همین شکل ادامه یابد، تأمین مواد غذایی برای این جمعیت با چالش‌های جدی مواجه خواهد بود، به‌ویژه در شرایطی که تغییرات اقلیمی نیز وجود دارد.

وی با اشاره به چالش‌های موجود در بخش کشاورزی، گفت: ما باید با توجه به کاهش خلأ عملکرد در بخش کشاورزی، در بسیاری از مناطق که دارای پتانسیل تولیدی بالایی هستند اما به دلیل روش‌های سنتی و عدم استفاده از دانش‌های نوین، از این شرایط به خوبی بهره‌برداری نمی‌کنند، با استفاده از فناوری‌های نوین مانند کشاورزی دقیق و مدیریت بهینه منابع آب، به افزایش تولید و کاهش ضایعات کمک کنیم.

وی با بیان اینکه طراحی الگوی کشت مطلوب و استفاده از ظرفیت‌های بومی در این زمینه بسیار حائز اهمیت است و بر لزوم تقویت نظام آموزشی و پژوهشی در حوزه کشاورزی می‌افزاید، افزود: باید پژوهش‌ها و آموزش‌ها به گونه‌ای طراحی شوند که به کشاورزان کمک کنند تا از فناوری‌های جدید بهره‌برداری کنند و بتوانند در برابر تغییرات اقلیمی مقاوم شوند.

وی ادامه داد: استفاده از فناوری‌های نوظهور در حوزه امنیت غذایی باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم به تهدیدات آینده پاسخ دهیم که این شامل توسعه سیستم‌های آبیاری هوشمند، بذرهای مقاوم به شرایط سخت و روش‌های نوین کشت می‌شود.

استاد دانشکده کشاورزی، گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، با اشاره به اهمیت کاهش ضایعات و تلفات محصولات کشاورزی، تصریح کرد: ما نیاز به گسترش صنایع تبدیلی و تکمیلی داریم؛ این صنایع می‌توانند به افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی کمک کنند و به بهبود امنیت غذایی کشور منجر شوند و همچنین، ارتقاء ضریب مکانیزاسیون در کشاورزی یکی از الزامات اساسی است که باید به آن توجه شود؛ در حال حاضر، کشور ما در این زمینه با خلأهای زیادی مواجه است.

بهدانی در خصوص ساماندهی تجارت نهادها و محصولات کشاورزی، اظهار کرد: ما نیاز به سازماندهی منظم و منسجم در این زمینه داریم؛ دیپلماسی غذایی کشور باید بهبود یابد و باید وضعیت امنیت غذایی کشورهای همسایه و مناطق تولیدی کشاورزی جهان را نیز رصد کنیم که این امر می‌تواند به ما کمک کند تا در برابر تهدیدات جهانی و تغییرات اقلیمی بهتر عمل کنیم.

وی تأکید کرد: توسعه زنجیره ارزش محصولات کشاورزی و طراحی مجدد آن بر اساس فناوری‌های نوین، می‌تواند به بهبود دسترسی به غذا و کیفیت آن در جامعه کمک کند.

وی با اشاره به ضرورت طراحی و اجرای زنجیره ارزش محصولات کشاورزی، بیان کرد: برای تأمین دسترسی به غذا، لازم است که زنجیره ارزش محصولات کشاورزی به صورت جامع و دقیق طراحی و به طور جدی اجرا شود. این زنجیره باید شامل تمامی مراحل از تولید، فرآوری، توزیع و فروش باشد و وظایف هر بخش به وضوح تعریف شود؛ اگر این زنجیره به درستی طراحی و ابلاغ شود، می‌تواند به بهبود نظام توزیع و افزایش دسترسی مردم به غذا کمک کند.

مدیر گروه زعفران دانشگاه بیرجند درخصوص اهمیت کیفیت غذایی، توضیح داد: امروزه شاهد کاهش قابل توجهی در مصرف مواد غذایی، به ویژه در حوزه پروتئین‌ها و گوشت هستیم که این موضوع نگرانی‌های جدی در خصوص سلامت غذایی مردم ایجاد کرده است؛ یکی از دلایل این کاهش، افت سرمایه‌گذاری در زنجیره صنعت غذا در سال‌های اخیر بوده که باعث عدم رشد این صنعت شده است و ما باید به دنبال افزایش سرمایه‌گذاری در تولید و فرآوری مواد غذایی باشیم تا بتوانیم محصولات با کیفیت‌تری را به بازار عرضه کنیم.

بهدانی با شاره به چالش‌های ناشی از تغییر کاربری اراضی کشاورزی به اراضی مسکونی، بیان کرد: تبدیل اراضی کشاورزی به کاربری‌های غیرکشاورزی یکی از چالش‌های اساسی در صنعت غذا است و نیازمند مدیریت و سیاست‌گذاری مناسب است؛ این تغییر کاربری نه تنها تولید غذا را کاهش می‌دهد، بلکه به محیط زیست و اکوسیستم‌ها نیز آسیب می‌زند و ما باید از این تغییر کاربری جلوگیری کرده و سیاست‌های حمایتی برای حفظ اراضی کشاورزی اتخاذ کنیم.

وی با بیان اینکه وابستگی صنعت غذا به واردات مواد اولیه، ناشی از عدم سرمایه‌گذاری کافی در این بخش است، ادامه داد: ما نیاز داریم که یک برنامه بلندمدت و پایدار برای شناسایی پتانسیل‌های داخلی و افزایش تولید مواد اولیه داشته باشیم و این برنامه باید به گونه‌ای طراحی شود که به جای وابستگی به واردات، بر روی تولید داخلی تمرکز کند.

وی با اشاره به اهمیت تاب‌آوری و پایداری در تأمین غذا، گفت: مدیریت جامع آب و خاک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، ما باید از تغییر کاربری اراضی و مراتع جلوگیری کنیم و توان اکولوژیک کشور را برای تولید مواد غذایی حفظ کنیم؛ همچنین، توسعه مناطق روستایی و ارتقای وضعیت زندگی تولیدکنندگان و کشاورزان باید در دستور کار قرار گرفته و این موضوع می‌تواند به تأمین امنیت غذایی و کاهش فقر در مناطق روستایی کمک کند.

عضو هیئت علمی  دانشگاه بیرجند در خصوص نقش فناوری‌های نوین در تأمین امنیت غذایی، تصریح کرد: با توجه به تنش‌های آبی و خشکی که کشور با آن مواجه است، استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری تحت فشار، سیستم‌های نوین آبیاری و کشاورزی دقیق می‌تواند به بهبود تولید و مدیریت منابع آب کمک کند؛ در حال حاضر، استفاده از این فناوری‌ها در کشور هنوز به حد مطلوب نرسیده است و ما باید سرعت این روند را تسریع کنیم.

بهدانی با بیان اینکه بخش کشاورزی باید به فناوری‌های نوین و مکانیزاسیون سطح بالا مجهز شود، افزود: این اقدامات نیازمند سرمایه‌گذاری و توجه جدی بوده  و مکانیزاسیون می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید کمک کند که در نهایت به تأمین امنیت غذایی منجر می‌شود.

وی با اشاره به مدیریت موجودات زنده در بخش کشاورزی، اظهار کرد: مدیریت موجودات زنده، از جمله خاک، گیاه و دام، باید به گونه‌ای باشد که از بحران‌های غذایی در مواقع بحرانی مانند جنگ و بلایای طبیعی جلوگیری کند؛ این امر نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری دقیق است تا بتوانیم در برابر بحران‌ها آماده باشیم.

وی در خصوص اهمیت دیپلماسی غذایی و رصد وضعیت امنیت غذایی کشورهای همسایه، توضیح داد: باید توجه به کشت فراسرزمینی برای استفاده و بهره‌برداری از پتانسیل مناطق مستعد جهان برای تأمین امنیت غذایی خود، در دستور کار قرار گرفته شود؛ همچنین می‌توانیم با تقویت مراودات تجاری و صادرات محصولات خود، وابستگی‌های متقابل ایجاد کنیم و در زمان نیاز از محصولات کشورهای دیگر استفاده کنیم.

مدیر گروه زعفران دانشگاه بیرجند با تأکید بر اهمیت کاهش ضایعات و دورریز مواد غذایی، بیان کرد: برآوردها نشان‌دهند خروج حدود ۳۰ درصد محصولات کشاورزی به شکل ضایعات است که این موضوع نیازمند توجه ویژه و برنامه‌ریزی برای کاهش ضایعات در تمامی مراحل زنجیره تأمین غذا است و ما باید به دنبال راهکارهایی برای به حداقل رساندن دورریزها و استفاده مجدد از مواد غذایی باشیم.

بهدانی خاطر نشان کرد: لازمه تأمین امنیت غذایی، توجه به چهار مولفه اصلی در این حیطه که شامل فراهمی غذا، دسترسی به غذا، سلامت غذا و ثبات و پایداری غذا است، باید به شکل برنامه‌های مدون و مبتنی بر فناوری‌های نوین برای هر یک از این مولفه‌ها طرح‌ریزی شود؛ همچنین با توجه به محدودیت‌های آب و خاک در زمینه بهینه‌سازی، حقوق نسل‌های آینده را نیز باید در حوزه امنیت غذایی مدنظر داشته باشیم.

انتهای پیام