اندومتریوز، بیماری شایع با علت ناشناخته/نقش «ورزش» در کنترل علایم این بیماری

ارتباط فردا: علت واقعی اندومتریوز مشخص نیست، ولی فرضیه‌های متعددی در این باره وجود دارد. یکی از فرضیه‌ها این است که به دلیل خارج نشدن قطعات بافت فرش‌کننده رحم (که در دوران قاعدگی ریزش کرده‌اند) این قطعات از راه لوله‌های رحمی به لگن هدایت می‌شوند و خود را به اجزای موجود در لگن متصل می‌کنند. معمولا این قطعات در حفره لگن یافت شده و به‌ ندرت در قسمت‌های دیگر بدن مانند ریه‌ها و کلیه‌ها نیز حضور پیدا می‌کنند که ممکن است از طریق دستگاه گردش خون یا سیستم لنفاوی به این مناطق رسیده باشند. حدود ۱۰ درصد زنان جهان دچار اندومتریوز هستند که می‌تواند باعث دردی شود که گاهی، مخصوصا حین قاعدگی، بسیار شدید است. در نتیجه‌ این بیماری مشکلات باروری نیز ممکن است ایجاد شود.

اندومتریوز چیست؟

دکتر سودا محرم‌زاده – متخصص فیزیولوژی ورزشی در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به نقش ورزش در کنترل علایم این بیماری و با بیان اینکه پزشکان توصیه می‌کنند افراد مبتلا به اندومتریوز ورزش‌های سبک انجام دهند، گفت: نتایج مطالعات بیانگر این است فعالیت بدنی ملایم می‌تواند علائم بیماری را کاهش دهد و با ترشح اندورفین که مسکن‌های طبیعی هستند درد و التهاب کاهش می‌یابد.

وی در عین حال درباره بیماری آندومتریوز با بیان اینکه «اندومتریوز» یک بیماری مزمن التهابی است، اظهار کرد: هنگامی که «بافت پوششی داخل رحم» که «اندومتر» نام دارد خارج از رحم رشد کند سبب بیماری اندومتریوز می‌شود. اندومتر در اثر بیماری می‌تواند در تخمدان‌ها، لوله‌های فالوپ، دیواره لگن و گاهی‌وقات در اندام‌های داخلی شکم مانند مثانه و روده رشد کند.  

وی با بیان اینکه بافت اندومتر مانند بافت رحم است و طی چرخه قاعدگی واکنش نشان می‌دهد، گفت: این واکنش می‌تواند سبب التهاب، درد، چسبندگی بین اندام‌ها و حتی خون‌ریزی غیرطبیعی شود. اگرچه علت دقیق بروز بیماری اندومتریوز مشخص نیست اما برخی عوامل ژنتیکی و هورمونی می‌تواند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشد.

علائم اندومتریوز و چگونگی تشخیص آن

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان درباره علائم اندومتریوز توضیح داد: این بیماری می‌تواند علائمی مانند درد شدید قاعدگی، خونریزی‌های نامنظم، درد حین رابطه جنسی و مشکلات گوارشی داشته باشد و در موارد شدیدتر به ناباروری نیز منجر می‌شود.

محرم‌زاده با بیان اینکه بیماری اندومتریوز به سادگی تشخیص داده نمی‌شود، گفت: تشخیص این بیماری نیازمند سونوگرافی‌های تخصصی و مهارت بالا است. هنگامی که علائم بیماری اندومتریوز وجود داشته باشد، پزشک با درخواست سونوگرافی تخصصی از وجود بیماری اطمینان می‌یابد. با این حال ممکن است مواردی وجود داشته باشد که پزشک درخواست جراحی لاپاراسکوپی تشخیصی دهد.   

ابتلای ۱۰ درصدی زنان جهان به اندومتریوز

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه اندومتریوز شیوع قابل‌توجهی دارد، افزود: آمار و ارقام بیانگر این است که ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری به اندومتریوز مبتلا هستند که معادل ۱۹۰ میلیون نفر در سراسر جهان است که بسیار قابل توجه است. آمار و ارقام دقیقی درباره تعداد مبتلایان به اندومتریوز در ایران در دسترس نیست، اما تخمین زده می‌شود که یک نفر از هر ۱۰ تا ۲۰ نفر به این بیماری مبتلا شوند. با توجه به هزینه‌های بسیار زیاد بیماری اندومتریوز، چه در ارتباط مستقیم با بیماری و چه در مورد مسائل جانبی که بیماران با آن دست و پنجه نرم می کنند، مانند ناباروری و مشکلات جنسی، توجه به تعداد مبتلایان احتمالی این بیماری در کشور ضروری است.

تبعات تشخیص دیرهنگام بیماری

وی ادامه داد: با توجه به اینکه اطلاعات کافی درباره اندومتریوز و علائم آن  به عموم مردم آموزش داده نمی شود، این بیماری معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر تشخیص داده می‌شود که این موضوع میزان هزینه‌های بیماری را افزایش می‌دهد. به طورمثال، افراد معمولاً درد قاعدگی را امری طبیعی تلقی می کنند. در حالی که درد قاعدگی شایع ترین علامت بیماری اندومتریوز است.

چسبیدن سلول‌های اندومتر به سایر بافت‌ها

این متخصص فیزیولوژی ورزشی اظهار کرد: بازهم تاکید می‌کنم علت اصلی بیماری اندومتریوز مشخص نیست اما عوامل مختلفی مانند «قاعدگی رتروگراد» به عنوان یکی از علت های احتمالی این بیماری شناخته می شوند. در قاعدگی رتروگراد خون قاعدگی به دلایل نامشخصی به جای اینکه از بدن خارج شود از طریق لوله‌های فالوپ به «حفره‌های لگن» نشت می‌کند. به دلیل اینکه خون نشت پیداکرده حاوی سلول‌های  اندومتر است، می‌تواند به بافت های اطراف لگن و اندام های داخلی بچسبد و ایجاد اندومتریوز کند.  

وی ادامه داد: برخی فرضیه‌های دیگر نیز درباره علت شیوع اندومتریوز مطرح است. به طور مثال، براساس نظریه «القایی» سلول‌های جنینی پس از دوران بلوغ می توانند تغییر شکل داده و به صورت سلول‌های اندومتر در بافت هایی غیر از رحم شروع به رشد کنند. سلول‌های اندومتر نباید به طور معمول از طریق جریان خون منتقل شوند اما این احتمال نیز وجود دارد که در برخی افراد به دلایل نامشخص سلول‌های اندومتر از طریق جریان خون منتقل و به سایر اندام‌ها منتشر شوند.  

نقش عوامل محیطی در بروز بیماری اندومتریوز

او با بیان اینکه عوامل محیطی در کنار عوامل ژنتیکی نیز می توانند احتمال بروز  بیماری اندومتریوز را افزایش دهند، توضیح داد: عوامل محیطی مانند قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص مانند «دیوکسین‌ها» و «فتالات‌ها» که بیشتر در محصولات آرایشی بهداشتی و شوینده ها استفاده می‌شوند، می‌توانند احتمال بروز اندومتریوز را افزایش دهند. نتایج مطالعات بیان می‌کند مواد شیمیایی از این دست از طریق پوست جذب می‌شوند و می‌توانند عملکرد سیستم غدد درون‌ریز مانند هورمون‌های جنسی را تحت تاثیر قرار دهند و عملکرد آنها را مختل کنند. اختلال در هورمون‌های غدد درون‌ریز از عوامل اصلی بیماری اندومتریوز به حساب می‌آید.

محرم‌زاده با بیان اینکه ۳ رویکرد درمانی برای بیماری اندومتریوز وجود دارد، اظهار کرد: رویکردهای درمانی اندومتریوز شامل «دارو درمانی»، «جراحی»  و «اصلاح سبک زندگی» است.

درمان دارویی و تاثیر آن بر بیماری

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان درباره درمان دارویی اندومتریوز توضیح داد: درمان دارویی، اغلب برای کنترل بیماری استفاده می‌شود و در مراحل خفیف بیماری برای کنترل درد و التهاب به کار گرفته می‌شود. داروها و مسکن‌های ساده‌تر مانند ایبوپروفن در مراحل اولیه بیماری و هورمون درمانی در مرحله‌ای که بیماری کمی پیشرفته‌تر شده به کار گرفته می‌شود. متوقف‌کردن و کاهش رشد بافت اندومتریوز در بافت‌های غیررحمی جزو اهداف هورمون‎‌درمانی به حساب می‌آید.

وی درباره روش‌های درمانی جراحی گفت: هنگامی که بیماری بسیار پیشرفته شود، ضایعات اندومتریوزی با جراحی لاپاروسکوپی یا جراحی باز برداشته می‌شوند. همچنین هنگامی که بدن در برابر درمان دارویی مقاوم است یا شدت رشد بافت بسیار زیاد باشد ممکن است رحم و تخمدان نیز برداشته ‌شود.  

ضرورت توجه به سبک زندگی سالم برای پیشگیری و کاهش التهاب

این متخصص فیزیولوژی ورزشی درباره ضرورت اصلاح سبک زندگی توضیح داد: التهاب از علل اصلی بروز بیماری اندومتریوز به حساب می‌آید؛ اصللاح سبک زندگی از مهم‌ترین عوامل کاهش یا افزایش التهاب است. بهبود سبک زندگی تا حد بسیار زیادی می‌تواند میزان التهاب را کاهش یا افزایش دهد و در نتیجه سبب کاهش احتمال ابتلا و در صورت بروز آن سبب کنترل درد شود.

محرم‌زاده افزود: عوامل سبک زندگی به ۳ دسته «تغذیه»، «فعالیت ورزشی» و «مسائل روانی» تقسیم می‌شود.  

نقش رژیم غذایی مناسب برای کاهش التهاب بیماری اندومتریوز

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان درباره اهمیت نقش تغذیه در سبک زندگی توضیح داد: غذاها می‌توانند التهاب را در بدن کاهش یا افزایش دهند. سبزیجات دارای برگ سبز  مانند اسفناج، کلم بروکلی، کلم‌پیچ که سرشار از آنتی‌اکسیدان هستند و همچنین میوه‌هایی مانند پرتغال، انواع توت‌ها، کیوی که حاوی پلی‌فنول هستند برای کاهش التهاب مناسب هستند. همچنین ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین و تن ماهی به دلیل اینکه امگا ۳ دارند، می‌توانند میزان التهاب در بدن را کاهش داده و سیستم ایمنی را تقویت کنند.

وی افزود: همچنین مواد غذایی که فیبر بالایی دارند به دلیل اینکه می‌توانند سطح استروژن را تنظیم کنند به کنترل بیماری کمک می‌کنند. غلات کامل مانند جو دوسر، کینوا، برنج قهوه‌ای و مصرف دانه‌هایی مانند چیا و تخم کتان می‌توانند به کاهش التهاب کمک کنند. برخی ادویه‌ها مانند زردچوبه و زنجبیل نیز خاصیت ضدالتهابی دارند.

محرم‌زاده اظهار کرد: برخی چربی‌های سالم مانند روغن زیتون و آووکادو نیز دارای خواص ضد التهابی هستند. این چربی‌ها نه تنها امگا۳ دارند بلکه به واسطه ویتامین‌هایی که دارند سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند. 

ضرورت اجتناب از غذاهای فرآوری‌شده و قندهای تصفیه‌شده

این متخصص فیزیولوژی ورزشی با بیان اینکه برخی مواد غذایی می‌توانند شدت بیماری اندومتریوز را افزایش دهند، تصریح کرد: برخی مواد غذایی مانند  قندهای تصفیه شده که در شیرینی، نوشابه، آبمیوه‌های صنعتی و کیک‌های صنعتی وجود دارد میتواند التهاب  را افزایش دهند. به طور کلی مواد غذایی مضر می‌توانند علائم بیماری مانند دردهای لگنی و خونریزی را افزایش دهند.

وی درباره مصرف گوشت‌های فرآوری‌شده نیز تصریح کرد: گوشت‌های فرآوری شده مانند سوسیس و کالباس نه تنها شدت التهاب را افزایش می‌دهند بلکه تعادل هورمونی را مختل می‌کنند. روغن‌های ناسالم نیز مانند مارگارین و غذاهای سرخ‌شده سبب افزایش رادیکال های آزاد در بدن شده و در نتیجه شدت التهاب را افزایش می دهند.

متخصص فیزیولوژی ورزش کلینیک دیابت پژوهشگاه رویان با بیان اینکه نوشیدن قهوه در میان زنانی که استرس شغلی بالایی دارند بسیار زیاد است، اظهار کرد: قهوه زیاد می تواند سطح استروژن را به شدت افزایش دهد که در نتیجه سبب افزایش شدت بیماری می‌شود.

تمام زنان در معرض خطر اندومترویز قرار دارند

وی با بیان اینکه زنان در تمام دوران باروری ممکن است به بیماری اندومتریوز مبتلا شوند، توضیح داد: زنان از اولین تجربه قاعدگی تا یائسگی احتمال دارد به بیماری اندومتریوز مبتلا شوند. به عبارت دیگر می‌توان گفت زنان تا زمان یائسگی در معرض بیماری اندومتریوز قرار دارند.  

افسردگی و اضطراب از علائم بیماری اندومتریوز

او با بیان اینکه استرس و اضطراب در افراد مبتلا به اندومتریوز بسیار زیاد است، افزود: افراد مبتلا به اندومتریوز نسبت به سایر افراد جامعه ۲ تا ۳ برابر بیشتر در معرض افسردگی قرار دارند. اضطراب و افسردگی سبب افزایش کورتیزول می‌شود و میزان ناقل عصبی «سروتونین» در این افراد کم است. چنین شرایطی سبب افزایش سطح التهاب بدن شده و یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند. به طوری که افسردگی باعث افزایش  سطح کورتیزول شده و کورتیزول بالا با ایجاد التهاب بیشتر و تضعیف سیستم ایمنی، علائم بیماری را تشدید می کند و خود این عامل فشار روحی را مجدد افزایش می‌دهد. افرادی که به بیماری اندومتریوز مبتلا هستند، می‌بایست به سلامت روان خود بسیار توجه کنند و استفاده از تکنیک‌هایی مانند مدیتیشن را بیاموزند. افراد مبتلا به اندومتریوز به حمایت‌های اجتماعی خانواده و دوستان خود نیاز دارند و با استفاده از حمایت‌ها می‌توانند افسردگی و اضطراب خود را کنترل کنند.  

وی با بیان اینکه پزشکان توصیه می‌کنند افراد مبتلا به اندومتریوز ورزش‌های سبک انجام دهند، افزود: نتایج مطالعات بیانگر این است فعالیت بدنی ملایم می‌تواند علائم بیماری را کاهش دهد و با ترشح اندورفین که مسکن‌های طبیعی هستند درد و التهاب کاهش می‌یابد.

تمام فعالیت‌های ورزشی مناسب بیماری اندومتریوز نیستند

ضعف سیستم ایمنی بدن از علل اصلی بروز اندومتریوز

این متخصص فیزیولوژی ورزشی با بیان اینکه تمام فعالیت‌های ورزشی برای بیماران مبتلا به اندومتریوز مناسب نیست، گفت: تمرینات هوازی ملایم برای بیماری اندومتریوز مناسب است اما برخی فعالیت‌های ورزشی مانند دوچرخه‌سواری طولانی و شنا به صورت حرفه ای، به دلیل اینکه سبب افزایش شدت جریان خون می‌شوند برای بیماری اندومتریوز مناسب نیستند و میزان التهاب را بیشتر می‌کنند. در مقابل نیز، یوگا و مدیتیشن نه تنها می‌توانند تنش عضلانی را کم کنند بلکه میزان دردهای لگنی را نیز کاهش می‌دهند. افراد مبتلا به اندومتریوز بهتر است تمرینات تقویت کف لگن را در برنامه ورزشی خود بگنجانند؛ چرا که ضایعات اندومتریوز در کف لگن با کاهش جریان خون سبب تضعیف عضلات کف لگن می‌شود و در نتیجه روند بروز علائم آزاردهنده آغاز می‌شود.

وی ادامه داد: ورزش‌های شدید به هیچ وجه برای اندومتریوز مناسب نیست؛ ورزش‌هایی از این دست نه تنها عوامل التهابی در بدن را افزایش می‌دهند بلکه سیستم ایمنی را تضعیف می‌کنند. باز هم تاکید می‌کنم که ضعف سیستم ایمنی بدن از علل اصلی بروز بیماری اندومتریوز محسوب می‌شود. سیستم ایمنی ضعیف نمی‌تواند حضور سلول‌های اندومتر را در خارج از رحم تشخیص دهد. عدم شناسایی حضور سلول‌های اندومتر در خارج از رحم سبب می‌شود که این سلول‌ها در خارج از رحم شروع به لانه‌گزینی و رشد کنند.  

اجتناب از ورزش‌های پرفشار

محرم‌زاده با اشاره به فعالیت‌های ورزشی اظهار کرد: بازهم تاکید می‌کنم سیستم ایمنی افرادی که ورزش‌های شدید و پرفشار انجام می‌دهند تضعیف شده و گاهی مختل می‌شود. اختلال در عملکرد سیستم ایمنی سبب افزایش سرعت بیماری می‌شود. این روزها، ورزش‌های هیت (HIT) یا «اینتروال» از ورزش‌های پرطرفدار در میان زنان به حساب می‌آید؛ چرا که گفته می‌شود این ورزش آثار چربی‌سوزی قابل توجهی دارند؛ اما ورزش مناسبی برای اندومتریوز به حساب نمی‌آید. همچنین تاکید می کنم که مطالعات ارتباط بین کاهش شدید چربی و بروز بیماری اندومتریوز را نشان داده اند. به این معنی که زنان با درصد چربی بسیار پایین بیشتر در معرض این بیماری هستند.

این متخصص فیزیولوژی ورزشی گفت: این احتمال وجود دارد که زنان ۱۵ تا ۲۴ ساله به ورزش‌های سنگینی مانند ورزش‌های رزمی، کشتی، وزنه برداری و رقص باله روی‌آورند اما این ورزش‌ها نیز برای اندومتریوز مناسب نیستند. این ورزش‌ها می‌توانند التهاب و استرس فیزیولوژیک را در بدن افزایش دهند. ورزش‌های شدید می‌توانند سطح کورتیزول بدن را  بالا بیاورند و به همین دلیل میزان التهاب نیز افزایش می‌یابد. ورزش‌هایی مانند دویدن طولانی، بدن‌سازی و وزنه‌برداری می‌توانند فشار کف لگن را افزایش دهند و در نتیجه میزان درد لگنی در بیماری اندومتریوز بیشتر می‌شود.

محرم‌زاده با بیان اینکه ورزش شدید می‌تواند سطح استروژن را به شدت کاهش دهد، افزود: بیماری اندومتریوز به سطح استروژن حساس است؛ به نحوی که اغلب رویکردهای دارو درمانی در جهت کنترل سطح استروژن است. سطح استروژن بیماران مبتلا به اندومتریوز می‌بایست کنترل شود. ورزش شدید به دلیل اینکه تغییراتی در سطح استروژن ایجاد می‌کند تاثیر منفی قابل توجهی بر این بیماران دارد. بنابراین علیرغم اینکه ورزش ملایم و کم شدت فواید بی‌شمار جسمی و روانی برای بیماران به ارمغان می‌آورد اما متخصصان توصیه می‌کنند این گروه از بیماران از انجام ورزش‌های سنگین خودداری کنند.

گول تبلیغات چربی‌سوزاندن را نخورید

وی با اشاره به تبلیغات شبکه‌های اجتماعی برای کاهش چربی گفت: کاهش شدید درصد چربی بدن به دلیل اختلالات هورمونی می‌تواند سبب افزایش سطح کورتیزول و همچنین افزایش فاکتورهای پیش التهابی شود. کورتیزول هنگام فعالیت سنگین ورزشی ترشح می‌شود؛ هنگامی که درصد چربی و میزان عضله متعادل باشد، فاکتورهای ضد التهابی که از بافت چربی ترشح می‌شوند فاکتورهای پیش التهابی را خنثی می‌کنند. اگر درصد چربی به شدت کاهش پیدا کند، این فاکتورهای پیش التهابی بیش از اندازه رشد می‌کنند و سیستم ایمنی بدن در چنین شرایطی به شدت تحت تاثیر قرار می‌گیرد و  ضعیف می‌شود.

محرم‌زاده اظهار کرد: در افراد دارای علائم زمینه‌ای مانند سابقه ژنتیکی  یا افرادی که به بیماری‌های خود ایمنی مبتلا باشند، اولین جرقه ابتلا به اندومتریوز با کاهش چربی در بدن آنها زده می‌شود. افراد مبتلا به اندومتریوز به طور حتم می‌بایست برنامه ورزشی خود را تحت نظارت مستمر یک متخصص فیزیولوژی ورزشی دریافت کنند.

انتهای پیام